ભારતે આ અઠવાડિયે ગ્રુપ ઓફ 20ના તેના વર્ષ-લાંબા પ્રમુખપદની શરૂઆત કરી, જ્યારે ભૌગોલિક રાજનીતિક ગરબડ અને રોગચાળા પછીની આર્થિક પુનઃપ્રાપ્તિ અંગેની અનિશ્ચિતતાના સમયે ઈન્ડોનેશિયામાંથી સત્તા સંભાળી.

G20 શું છે?

1990 ના દાયકાના અંતમાં દક્ષિણપૂર્વ એશિયાની અર્થવ્યવસ્થાઓમાં ફેલાયેલી નાણાકીય કટોકટીના પગલે રચાયેલી, નાણા પ્રધાનો અને કેન્દ્રીય બેંકના ગવર્નરો માટેના એક મંચ તરીકે, G20 ને 2007 માં રાજ્ય અને સરકારોના વડાઓને સમાવવા માટે અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યું હતું. 2008ની વૈશ્વિક નાણાકીય કટોકટી દરમિયાન અને તે પછી, G20 ના સંકલિત પ્રયાસોએ ગભરાટને દૂર કરવામાં અને આર્થિક વૃદ્ધિને પુનઃસ્થાપિત કરવામાં મદદ કરી. આ જૂથમાં સમગ્ર ખંડો અને યુરોપિયન યુનિયનના 19 દેશોનો સમાવેશ થાય છે, જે વિશ્વના જીડીપીના લગભગ 85% નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. G20 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર, વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા, વિશ્વ બેંક અને IMF જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ ઉપરાંત બાંગ્લાદેશ, સિંગાપોર, સ્પેન અને નાઇજીરીયા સહિતના બિન-સદસ્ય દેશોને પણ આમંત્રણ આપે છે.

G20 પ્રેસિડેન્સી શું સમાવે છે?

G20 પાસે કાયમી સચિવાલય નથી, અને જૂથના કાર્યસૂચિને આગળ વધારવા માટે દર વર્ષે એક સભ્ય પ્રમુખપદ સંભાળે છે, એકનું નેતૃત્વ નાણા પ્રધાનો અને બીજા સભ્ય દેશોના નેતાઓના દૂતો દ્વારા બે ભાગમાં વિભાજિત થાય છે. ભારત પછી, બ્રાઝિલ G20 નું પ્રમુખપદ સંભાળશે. ત્યારબાદ, 2025 માં દક્ષિણ આફ્રિકા આવશે. તેના કાર્યકાળ દરમિયાન, ભારત મંત્રીઓ, અધિકારીઓ અને નાગરિક સમાજને સંડોવતા લગભગ 50 શહેરોમાં 200 થી વધુ બેઠકો યોજશે. જે સપ્ટેમ્બર 2023 માં રાજધાની નવી દિલ્હીમાં એક માર્કી સમિટ તરફ દોરી જશે. આ સમિટમાં G20 સભ્યો અને આમંત્રિત દેશોમાંથી લગભગ 30 રાજ્ય અને સરકારના વડાઓ ભાગ લેશે.

G20 નો આગામી એજન્ડા શું છે?

ભારતના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ G20 માટે દેશના અભિગમની રૂપરેખા આપતા વૈશ્વિક મુદ્દાઓને ઉકેલવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગની હાકલ કરી છે. તેમણે એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે “જળવાયુ પરિવર્તન, આતંકવાદ અને રોગચાળાના પડકારોને એકબીજા સાથે લડીને નહીં. પરંતુ, સાથે મળીને કામ કરીને જ ઉકેલી શકાય છે”. મોદીએ “ખોરાક, ખાતરો અને તબીબી ઉત્પાદનોના વૈશ્વિક પુરવઠાનું બિનરાજકીયકરણ કરવાની જરૂરિયાતને પણ રેખાંકિત કરી, જેથી ભૌગોલિક-રાજકીય તણાવ માનવતાવાદી કટોકટી તરફ દોરી ન જાય”. તેમનું નિવેદન નવી દિલ્હીના વલણને પ્રતિબિંબિત કરે છે કે, ફેબ્રુઆરીમાં રશિયન આક્રમણ દ્વારા ઉદભવેલા યુક્રેનમાં સંઘર્ષને વાતચીત અને મુત્સદ્દીગીરી દ્વારા ઉકેલવામાં આવવો જોઈએ. ભારતના પ્રમુખપદ દરમિયાન G20 માં રશિયાની સંડોવણી વિશે પૂછવામાં આવતા, ભારતીય વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તાએ જણાવ્યું હતું કે, રશિયા G20 સભ્ય હોવાથી, “અમે અપેક્ષા રાખીશું કે, તેઓ આ પ્રક્રિયામાં ભાગ લેશે. જૂથને એક અવાજે બોલવાની જરૂર છે, ખાસ કરીને મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર કે, જે વિશ્વને અસર કરી રહ્યા છે.”

G20 નો ભારત અને મોદી માટે શું અર્થ છે?

સમિટનો સમય, 2024 માં ભારતની સામાન્ય ચૂંટણીઓ પહેલા, આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરના નેતા તરીકે મોદીની ઘરઆંગણે પહેલેથી જ વધી રહેલી પ્રતિષ્ઠાને મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે. 72 વર્ષીય નેતા યુએસ પ્રમુખ જો બાઈડન અને ફ્રાન્સના પ્રમુખ ઇમેન્યુઅલ મેક્રોન સહિત તેમના ઘણા જી20 સમકક્ષો સાથે વ્યક્તિગત સંબંધ ધરાવે છે. તેમ છતાં, વર્તમાન જટિલ ભૌગોલિક રાજકીય અને આર્થિક પરિસ્થિતિ ભારત અને મોદી માટે બહુવિધ કટોકટીઓ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિસાદને આકાર આપવા માટે એક પડકાર બનાવશે. ભારતીય થિંક-ટેંક ગેટવે હાઉસના રાજીવ ભાટિયા અને મનજીત ક્રિપલાનીએ જણાવ્યું હતું કે, ભારત માટે “નિયમ લેનાર બનવાથી નિયમ નિર્માતા બનવાની” ક્ષણ છે. “દેશે G20 જેવી બહુપક્ષીય નિયમ-નિર્માણ સંસ્થાઓમાં વધુ રોકાણ કર્યું નથી, પરંતુ તે શરૂ કરવામાં ક્યારેય મોડું થયું નથી.”