નવરાત્રીના ચોથા દિવસે માતા કુષ્માંડા નું પૂજન કરવામાં આવે છે. નવરાત્રીમાં ચોથા દિવસે દેવીની કુષ્માંડા તરીકે પૂજા કરવામાં આવે છે. દુર્ગા માના આ સ્વરૂપનું સ્મિત ધૂંધળું અને હળવું છે. આથી જ તેઓ બ્રહ્માંડ ઉત્પન્ન કરે છે અને તેમને કુષ્માંડા કહેવામાં આવે છે. જ્યારે સૃષ્ટિ બનાવવામાં આવી ન હતી ત્યાં આસપાસ ફક્ત અંધકાર હતો. પછી માતા કુષ્માંડા એ તેના મોહક હાસ્યથી સૃષ્ટિની રચના કરી. આ જ કારણ છે કે માતાને આદિસ્વરૂપ અથવા આદિશક્તિ કહેવામાં આવે છે.

માતા કુષ્માંડા પાસે 8 હાથ છે. આથી માતાને અષ્ટભુજા પણ કહેવામાં આવે છે. માતા પાસે 7 હાથમાં કમંડળ, ધનુષ્ય, તીર, કમળ-ફૂલ, અમૃત આકારનું વલણ, ચક્ર અને ગદા છે. વળી, માતાએ તમામ સિધ્ધી અને ભંડોળ આપતા માતાના આઠમા હાથમાં જાપ કરેલી માળા છે. માનો વાહન સિંહ છે. માતાનો વાસ સૂર્યની અંદર વિશ્વમાં સ્થિત છે. આ દુનિયામાં જીવવાની ક્ષમતા ફક્ત માતાના આ સ્વરૂપમાં છે. બ્રહ્માંડમાં જે પણ છે, તેમાં માનું તેજ ફેલાયલ છે.

મા કુષ્માંડા ની પૂજા કરવાથી વ્યક્તિને તમામ રોગો અને શોકાઓથી મુક્તિ મળે છે. વળી તેને ખ્યાતિ, વય, આરોગ્ય અને શક્તિ મળે છે. નિષ્ઠાવાન મનથી માતાની પૂજા કરવાથી ભક્તો સરળતા સાથે સર્વોચ્ચ પદ પ્રાપ્ત કરે છે. માતા કુષ્માંડા રોગોથી મુક્ત કરે છે અને સુખ, સમૃદ્ધિ અને પ્રગતિ પ્રદાન કરે છે. આવી સ્થિતિમાં, એવું કહેવામાં આવે છે કે ભક્તો હંમેશા માતાની પૂજા કરવામાં તૈયાર રહેવા જોઈએ.

મા કુષ્માન્ડા પૂજા વિધી

પહેલા કલશ અને દેવીની પૂજા કરવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ મા દુર્ગાના પરિવારમાં સમાવિષ્ટ તમામ દેવી-દેવીઓની પૂજા થાય છે જે દેવીની પ્રતિમાની બંને બાજુ શણગારવામાં આવે છે. તેમની પૂજા કર્યા પછી મા કુષ્માન્ડા પૂજા વિધી

પહેલા તેઓ કલાશ અને દેવીની પૂજા કરે છે અને ત્યારબાદ મા દુર્ગાના પરિવારમાં સમાવિષ્ટ તમામ દેવી-દેવીઓની પૂજા કરે છે જે દેવીની પ્રતિમાની બંને બાજુ શણગારવામાં આવે છે. તેમની પૂજા કર્યા પછી કુષ્માંડા દેવીની પૂજા કરવામાં આવે છે. પૂજા કરવાની પદ્ધતિ શરૂ કરતા પહેલાં, માતા તેમના હાથમાં ફૂલો સાથે દેવી ભગવતીની પૂજા કરે છે. તે પછી, ભગવાન ભોલેનાથ અને પિતાની ઉપાસના કરે છે. આ દિવસે આ દેવીની આરાધના કરવાથી ભક્તો ના તમામ પ્રકારના દુખો, શોક અને વય અને ખ્યાતિને દૂર કરે છે.

કુષ્માંડા માહાત્મ્ય

કહે છે કે જ્યારે સૃષ્ટિનું અસ્તિત્વ ન હતું ત્યારે દેવી કુષ્માંડાએ જ બ્રહ્માંડની રચના કરી હતી. એટલે કે દેવી કુષ્માંડા જ સૃષ્ટિના આદિ સ્વરૂપા આદ્યશક્તિ છે. એમનો નિવાસ સૂર્યમંડળમાં છે. ત્યાં નિવાસ કરવાની ક્ષમતા અને શક્તિ કેવળ મા કુષ્માંડામાં જ છે. દેવી કુષ્માંડાના શરીરની કાંતિ અને પ્રભા પણ સૂર્યની જેમ જ દેદીપ્યમાન છે. મા કુષ્માંડા અત્યંત ઓછી સેવા અને ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈ જાય છે. ચોથા નોરતે મા કુષ્માંડાનું આહ્વાન કરી તેમના મંત્રનો જાપ કરવામાં આવે છે.

મા કુષ્માંડાની પૂજન વિધિ

⦁ મા કુષ્માંડાના પૂજન સમયે તેમને ચમેલીનું પુષ્પ અર્પણ કરવું જોઇએ.

⦁ નૈવેદ્યમાં માતાજીને માલપુઆ અર્પણ કરવા જોઇએ.

⦁ માતાજીને ફળ પ્રસાદ રૂપે નાસપતી ધરાવવું જોઈએ.

⦁ માતાજીની વિશેષ કૃપાની પ્રાપ્તિ અર્થે આજે સાધકે પીળા રંગના વસ્ત્ર ધારણ કરવા જોઇએ. પીળા વસ્ત્ર ધારણ કરવાથી સાધકનું મન     દિવસભર પ્રફુલ્લિત રહે છે.