મહામંડલેશ્વર બનવાની યાત્રા કોઈ તપસ્યાથી ઓછી નથી. અખાડામાં મુશ્કેલ કસોટીઓ અને બલિદાનમાંથી પસાર થયા પછી જ સાધુ આ પદ માટે હકદાર બને છે. ચાલો, આ લેખ દ્વારા, તમને મહામંડલેશ્વર બનવાની પ્રક્રિયા, તેમની ફરજો અને જીવનશૈલી વિશે વિગતવાર જણાવીએ.

આ ભારતીય સંત પરંપરામાં, ખાસ કરીને અખાડાના મુખ્ય સાધુઓને આપવામાં આવેલું એક સન્માનજનક પદવી છે. આ પદવી હિન્દુ ધર્મના શૈવ, વૈષ્ણવ અને ઉદાસી સંપ્રદાયોના સાધુઓને આપવામાં આવે છે.

સંતો અને ઋષિઓની પરંપરાઓનું વિગતવાર વર્ણન સ્કંદ પુરાણ, શિવ પુરાણ અને વાયુ પુરાણ જેવા પ્રાચીન ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે. આ ગ્રંથોમાં સંત સમુદાયના સંગઠન, ભૂમિકા અને ફરજોનો ઉલ્લેખ છે. આમાં મહામંડલેશ્વર જેવા પદોનો પણ ઉલ્લેખ છે.

મનુસ્મૃતિ અને અન્ય શાસ્ત્રોમાં પણ તપસ્વીઓની ભૂમિકાઓ અને અધિકારોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે, જે તેમના જીવનના આદર્શો અને નિયમો નક્કી કરે છે. આ ગ્રંથો મહામંડલેશ્વર સાથે સંબંધિત સંતોના જીવનમાં સંયમ, તપસ્યા અને સમાજ કલ્યાણના મહત્વ પર વિશેષ ભાર મૂકે છે. આ ક્રમમાં, ચાલો છિંદવાડાના પંડિત સૌરભ ત્રિપાઠીના મહામંડલેશ્વર પદ વિશે વિગતવાર જાણીએ.

મહામંડલેશ્વર પદ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે?

જો કોઈ વ્યક્તિ સંન્યાસ અથવા મહામંડલેશ્વર પદ માટે અખાડાઓનો સંપર્ક કરે છે, તો તેણે પોતાનું નામ, સરનામું, શૈક્ષણિક લાયકાત, સંબંધીઓની વિગતો અને તેના કાર્ય અને વ્યવસાય વિશે માહિતી આપવી પડે છે.

અખાડાના પોલીસ સ્ટેશન ઇન્ચાર્જ દ્વારા દસ્તાવેજોની સંપૂર્ણ તપાસ કરવામાં આવે છે. પોલીસ સ્ટેશન ઇન્ચાર્જ પાસેથી રિપોર્ટ મેળવ્યા પછી, અખાડા સચિવ અને પંચ અલગ અલગ રીતે તપાસ કરે છે.

કેટલાક લોકો સંબંધિત વ્યક્તિના ઘરે જાય છે અને સત્ય જાણવા માટે તેના પરિવારના સભ્યો અથવા સંબંધીઓનો સંપર્ક કરે છે.

આ ઉપરાંત, સંતોની ટીમ શાળાઓ અને કોલેજોમાં પણ જાય છે અને વ્યક્તિ વિશે પૂછપરછ કરે છે.

પોલીસ તપાસ પછી, સમગ્ર રિપોર્ટ અખાડા પ્રમુખને સોંપવામાં આવે છે. પછી, તે તેના સ્તરે તેની તપાસ કરાવે છે.

આ પછી, અખાડાના ન્યાયાધીશો તેમના જ્ઞાનની કસોટી કરે છે. તે કસોટી પાસ કર્યા પછી જ, મહામંડલેશ્વરનું બિરુદ આપવાનો નિર્ણય લેવામાં આવે છે.

મહામંડલેશ્વરનું પદ જવાબદારીઓથી ભરેલું છે. આ માટે, વેદાંગમાં શિક્ષિત વિદ્વાન અથવા શિક્ષક હોવું જરૂરી છે. જો આવી કોઈ ડિગ્રી ન હોય, તો તે વ્યક્તિ માટે કથાકાર હોવું ફરજિયાત છે, પરંતુ આ માટે મઠ હોવો પણ જરૂરી છે. આ પછી, સાધુઓ અને સંતો દ્વારા મઠનું નિરીક્ષણ કરવામાં આવે છે. આમાં, જોવામાં આવે છે કે મઠ સનાતન ધર્મના અનુયાયીઓ માટે શાળા, મંદિર, ગૌશાળા વગેરે ચલાવી રહ્યો છે કે નહીં? નિરીક્ષણ પછી, જો કાર્ય અપેક્ષા મુજબ થાય છે, તો તેમને આ બિરુદ મળે છે.

આ ઉપરાંત, ઘણા ડોકટરો, પોલીસ-પ્રશાસકીય અધિકારીઓ, ઇજનેરો, વૈજ્ઞાનિકો, હિમાયતીઓ અને રાજકારણીઓ પણ સામાજિક જીવનથી મોહભંગ થઈ જાય ત્યારે સંન્યાસ લે છે. આવા લોકોને કોઈપણ અખાડાના મહામંડલેશ્વર બનાવી શકાય છે. સંન્યાસમાં તેમના માટે ઉંમરમાં છૂટછાટ છે. પછી તેમના દ્વારા ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ આગળ ધપાવવામાં આવે છે.

આ લેખ વિશે તમારો અભિપ્રાય અમને કોમેન્ટ બોક્સમાં જણાવો. ઉપરાંત, જો તમને આ લેખ ગમ્યો હોય, તો તેને શેર કરો. આવા વધુ લેખો વાંચવા માટે, તમારી પોતાની વેબસાઇટ હર જિંદગી સાથે જોડાયેલા રહો.

અખાડાઓનો વંશવેલો

સૌથી મોટા આચાર્ય મહામંડલેશ્વર છે. કાર્યકાળ છ વર્ષનો છે.

મુખ્ય આશ્રયદાતા અને ઉપપ્રમુખના પદો પણ છે.

• હાલમાં, જૂના પીઠાધીશ્વર સ્વામી અવધેશાનંદ છે.
• મુખ્ય આશ્રયદાતા મહંત હરિ ગિરી છે, તેઓ અખાડા ચલાવે છે.
• આચાર્ય પીઠને પંચ તપોનિધિ નિરંજની, પંચાયત અખાડા મહાનિર્વાણી, અટલ અખાડા, આનંદ અખાડા, પંચ અગ્નિ અખાડા, આનંદ અખાડા, આવાહન અખાડામાં માન્યતા આપવામાં આવે છે.

• વૈષ્ણવ સંપ્રદાયમાં શ્રી મહંતને મુખ્ય પદ માનવામાં આવે છે.
• ઉદાસી અખાડાઓની વિવિધ પરંપરાઓ છે. તેમાં સ્ટોક મેનેજર, શ્રી મહંત અને પીઠાધીશ્વરની પોસ્ટનો સમાવેશ થાય છે.

મહામંડલેશ્વર પદ માટેની શરતો

• સાધુ સન્યાસ પરંપરામાંથી હોવો જોઈએ.
• વેદોનો અભ્યાસ, ચારિત્ર્ય, વર્તન અને જ્ઞાન સારું હોવું જોઈએ.
• અખાડા સમિતિએ ખાનગી જીવનની તપાસથી સંતુષ્ટ રહેવું જોઈએ.
• પછી અભિષેક થાય છે

બધું સામાન્ય થયા પછી, સાધુનો વિધિવત અભિષેક કરવામાં આવે છે અને તેને મહામંડલેશ્વરની પદવીથી શણગારવામાં આવે છે. પછી, મહામંડલેશ્વરો વચ્ચે પરસ્પર સંમતિથી, તેમને આચાર્યની પદવીથી શણગારવામાં આવે છે. આ પછી, અખાડાની બધી પ્રવૃત્તિઓ આચાર્ય મહામંડલેશ્વર દ્વારા કરવામાં આવે છે.

શાહી શોભાયાત્રામાં સન્માન પ્રાપ્ત થાય છે

મહામંડલેશ્વર યતીન્દ્રાનંદ ગિરીએ કહ્યું કે મહામંડલેશ્વર અખાડામાં આદરનું સ્થાન છે. શાહી શોભાયાત્રામાં, નાગા સંતો અખાડાના દેવતાને સૌથી આગળ લઈ જાય છે. આચાર્ય મહામંડલેશ્વર પછી, વરિષ્ઠતાના ક્રમમાં, મહામંડલેશ્વરનો રથ છત્રીઓ, પંખા અને સુરક્ષા સાથે આગળ વધે છે.

આદિ શંકરાચાર્યનું સંગઠન

શ્રી નિરંજની અખાડાના મહંત આશિષ ગિરિ મહારાજે જણાવ્યું હતું કે કુંભ કાર્યક્રમમાં સૌથી મોટું આકર્ષણ દશનામી અખાડા છે. આદિ ગુરુ શંકરાચાર્યએ સાધુ સમુદાયને વિવિધ સંપ્રદાયોમાં વિભાજીત કરીને તેમનું આયોજન કર્યું હતું. અખાડામાં નાગા અને સામાન્ય સંતોની પરંપરા છે.

થાનપતિ, કોઠારી, ભંડારી જેવા પદ

નાગા પરંપરામાં થાનપતિ, કોટવાલ, કોઠારી, ભંડારી, ઉદ્યોગપતિ સહિત ઘણી જગ્યાઓ છે. નાગોને તેમની લાયકાત અને સ્તરના આધારે પદ સોંપવામાં આવે છે. મહામંડલેશ્વર જેવા પદ સુધી પહોંચવા માટે, એક સામાન્ય સંત માટે લાયક હોવું જરૂરી છે.

માહિતી મુજબ, ઘણા સમય પહેલા, ઋષિઓ અને સંતોનો મંડળ ચલાવનારાઓને મંડલેશ્વર કહેવામાં આવતા હતા. ૧૦૮ અને ૧૦૦૮ ની ડિગ્રી ધરાવતા સંતોના વિદ્યાર્થીઓ વેદોનો અભ્યાસ કરતા હતા. અખાડાના સંતો કહે છે કે વેદ અને ગીતાનો અભ્યાસ કરનારા મહાપુરુષોને ઉચ્ચ પદ માટે નામાંકિત કરવામાં આવતા હતા. પહેલા, શંકરાચાર્ય અખાડાઓમાં અભિષેક પૂજા કરતા હતા, વૈચારિક મતભેદો પછી, આ કાર્ય મહામંડલેશ્વરને સોંપવામાં આવ્યું હતું. અખાડાઓએ પોતાના મહામંડલેશ્વરોની નિમણૂક કરવાનું શરૂ કર્યું.