હિન્દુ ધર્મમાં શરદ પૂર્ણિમાનું વિશેષ મહત્વ છે. અશ્વિન માસની પૂર્ણિમાને શરદ પૂર્ણિમા કહેવામાં આવે છે. આ વર્ષે શરદ પૂર્ણિમા 28 ઓક્ટોબરના રોજ છે. શરદ પૂર્ણિમાને અશ્વિન પૂર્ણિમા, કોજાગરી પૂર્ણિમા અને કૌમુદી વ્રત તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. શરદ પૂર્ણિમાના દિવસે ચંદ્ર 16 કળાઓથી ભરેલો હોય છે. તેને અમૃત કાલ પણ કહેવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે આ દિવસે મહાલક્ષ્મીનો જન્મ થયો હતો. સમુદ્ર મંથન દરમિયાન મા લક્ષ્મી પ્રગટ થયા.

આસો મહિનાની પૂનમને શરદ પૂનમ કહે છે. આજે શરદ પૂનમ છે અને શરદ પૂનમની રાતે ચંદ્રમાની રોશનીમાં  ખીર બનાવીને મૂકવાની પરંપરા છે. એવી માન્યતા છે કે શરદ પૂનમની રાતે ચંદ્રમાના કિરણોમાંથી અમૃત વર્ષા થાય છે અને એટલે ખીર બનાવીને થોડો સમય ચંદ્રમાની શીતળ રોશનીમાં રાખવી જોઈએ અને પછી તેનું સેવન કરવું જોઈએ. 

એવી પણ માન્યતા છે કે શરદ પૂનમની રાતે જ ભગવાન કૃષ્ણએ મહારાસ કર્યો હતો. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ વાંસળી વગાડીને ગોપીઓને પોતાની પાસે બોલાવી અને ઈશ્વરીય અમૃતનું રસપાન કરાવ્યું હતું. આથી શરદ પૂનમની રાતનું વિશેષ મહત્વ છે. આ રાતે ચંદ્રમાં પોતાની 16 કળાઓ સાથે પૃથ્વી પર શીતળતા, પોષકશક્તિ અને શાંતિરૂપી અમૃતવર્ષા કરે છે એવી માન્યતા છે. 

એક દંતકથા અનુસાર, એક શાહુકારને બે પુત્રીઓ હતી. બંને પૂર્ણિમાનું વ્રત રાખતા. એકવાર મોટી પુત્રીએ વિધિવત પૂર્ણિમાના દિવસનું પાલન કર્યું, પરંતુ નાની પુત્રીએ ઉપવાસ છોડી દીધો. જેના કારણે નાની બાળકીના બાળકો જન્મતાની સાથે જ મૃત્યુ પામતા હતા. એકવાર નાનકડી બાળકી શાહુકારની મોટી પુત્રીના સદ્ગુણી સ્પર્શથી જીવતી થઈ ગઈ. એવું કહેવાય છે કે તે દિવસથી આ વ્રતને કાયદેસર રીતે ઉજવવાનું શરૂ થયું. શરદ પૂર્ણિમાના દિવસે ચંદ્રના કિરણોથી અમૃતની વર્ષા થાય છે, જેમાં ઔષધીય ગુણો હોય છે. શરદ પૂર્ણિમાને બીજા નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે જે કોજાગરી પૂર્ણિમા તરીકે ઓળખાય છે.હિંદુ ધર્મમાં શરદ પૂર્ણિમાને ખૂબ જ મહત્વ માનવામાં આવે છે. તન, મન અને ધન ત્રણેયમાં આ એકમાત્ર પૂર્ણિમા છે જેને શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ પૂર્ણિમાના દિવસે ચંદ્રના કિરણો અમૃતની વર્ષા કરે છે, જેમાં ઔષધીય ગુણ હોય છે. શરદ પૂર્ણિમાને બીજા નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે જેને કોજાગરી પૂર્ણિમા કહેવામાં આવે છે. કોજાગરી શબ્દનો અર્થ એવો માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે લક્ષ્મી મા પૂછે છે – કોણ જાગ્યું છે? એવું માનવામાં આવે છે કે કોજાગરી પૂર્ણિમાના દિવસે દેવી લક્ષ્મી તેમના ભક્તો પર વિશેષ આશીર્વાદ વરસાવે છે. આ પૂર્ણિમાના દિવસે ચંદ્ર અશ્વિની નક્ષત્રમાં હોય છે, તેથી આ મહિનાનું નામ અશ્વિન પડ્યું છે.

શાસ્ત્રો અનુસાર, શરદ પૂર્ણિમાના દિવસે દેવી લક્ષ્મી ભગવાન વિષ્ણુની સાથે પૃથ્વીની યાત્રા માટે ગરુડ પર બિરાજે છે. મા લક્ષ્મી ભક્તો પર તેમના આશીર્વાદ વરસાવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જે ઘરમાં અંધારું હોય અથવા જે સૂઈ જાય છે ત્યાં માતા લક્ષ્મી દરવાજામાંથી જ પરત આવે છે. મા લક્ષ્મીની કૃપાથી લોકોને દેવાથી મુક્તિ મળે છે. આ જ કારણ છે કે તેને કર્જા મુક્તિ પૂર્ણિમા પણ કહેવામાં આવે છે. શાસ્ત્રો અનુસાર આ દિવસે સમગ્ર પ્રકૃતિ દેવી લક્ષ્મીનું સ્વાગત કરે છે. એવું કહેવાય છે કે આ રાતને જોવા માટે બધા દેવતાઓ પણ સ્વર્ગમાંથી પૃથ્વી પર આવે છે.શરદ પૂર્ણિમાએ દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરવાનો નિયમ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે મા લક્ષ્મી ભક્તોને કષ્ટોથી મુક્ત કરે છે. શરદ પૂર્ણિમાના દિવસે ખીર ચઢાવવામાં આવે છે અને આકાશ નીચે રાખવામાં આવે છે. આયુર્વેદચાર્ય આખું વર્ષ આ પૂર્ણિમાની રાહ જુએ છે.

શરદ પૂનમની રાતે શું કરવું અને શું ન કરવું

• દશેરાથી લઈને શરદ પૂનમ સુધી ચંદ્રમાની ચાંદની સ્વાસ્થ્યની દ્રષ્ટિએ પણ ખુબ જ લાભકારી ગણવામાં આવી છે. આ દિવસે ચંદ્રમાની ચાંદનીનો લાભ લેવો જોઈએ. જેથી  કરીને આખુ વર્ષ તમે સ્વસ્થ અને પ્રસન્ન રહો. 
• નેત્રજ્યોતિ વધારવા માટે રાતે 15થી 20 મિનિટ સુધી ચંદ્રમા તરફ જોવાનો અભ્યાસ કરો. 
• આ રાતે સોઈમાં દોરો પરોવવાનો અભ્યાસ કરવાથી પણ આંખોની રોશની વધે છે. 
• શરદ પૂનમ પર ચંદ્રમાની ચાંદની ગર્ભવતી મહિલાની નાભિ પર પડે તો ગર્ભ પુષ્ટ થાય છે. 
• આ દિવસે શારીરિક સંબંધોથી દૂર રહેવું જોઈએ। એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે સંબંધ બાંધવાથી પેદા થયેલું સંતાન વિકલાંગ થવાની આશંકા રહે છે. 

આ રીતે ખાવી જોઈએ ખીર

શરદ પૂનમે ખીર અવશ્ય બનાવવી જોઈએ અને તેનો ભોગ લગાવવો જોઈએ. શરદ પૂનમે માતા લક્ષ્મીનું પણ પૂજન થાય છે અને માતા લક્ષ્મીને ખીર અત્યંત પ્રિય છે. ખીરને કાં તો લોઢાના કે પછી પીત્તળના પાત્રમાં બનાવવી જોઈએ. રાત્રે 8 વાગે ઝીણા કપડાંથી ઢાંકીને ચંદ્રમાની શીતળ ચાંદનીમાં રાખેલી ખીર 11 વાગ્યાની આસપાસ માતા લક્ષ્મીને ભોગ ધરાવીને પ્રસાદ તરીકે ખાવી જોઈએ. મોડી રાતે ખીર ખવાય છે એટલે ઓછી માત્રામાં ખાવી જોઈએ. 

ખીર ખાવાથી થતા લાભ

એવું કહેવાય છે કે શરદ પૂનમની રાતે ચંદ્રમાની ચાંદનીમાં રાખેલી ખીર ખાવાથી અનેક રોગોમાંથી મુક્તિ મળે છે. આ ખીર ચામડીના રોગોથી પરેશાન લોકો માટે અમૃત સમાન ગણાય છે અને આ સાથે જ આ ખીર આંખોની રોશની વધારનારી પણ માનવામાં આવે છે. આ ખીર ખાવાથી વાણીના દોષ દૂર થાય છે અને માતા લક્ષ્મીના આશીર્વાદ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.