હાલમાં પાકિસ્તાનના બલૂચિસ્તાન પ્રાંતના લાસબેલા જિલ્લાની પહાડીયોને શણગારતું હિંગળાજ માતાનું મંદિર ૫૧ શક્તિપીઠોમાંનું એક પાવન સ્થળ છે. આ મંદિરનો ઈતિહાસ ભારતના અખંડકાળના દક્ષિણ-પશ્ચિમ રણપ્રદેશ સાથે જોડાયેલો છે, જ્યાં સદીઓથી હિંદુઓ અને મુસ્લિમો બંને માતાજીની પૂજા અર્ચના કરી રહ્યા છે. હિંગળાજ માતા પર્વતીય બલોચ સમાજમાં “નાનીમા” તરીકે ઓળખાય છે, જે હિંદુ અને બલોચો બન્ને સમુદાયોમાં સંસ્કૃતિ અને ભક્તિનું અનન્ય દર્શન પ્રગટ કરે છે.

ચારણ કુળદેવી તરીકે ઓળખાણ

એક લોકકથા મુજબ, હિંગળાજ માતા ચારણ કુળની પ્રથમ દેવતાઓમાંથી એક તરીકે જાણીતી છે. હિંગળાજ દેવી પ્રાચીન સમયમાં પાકિસ્તાનના બલૂચિસ્તાન પ્રદેશમાં વસતી હતી. માન્યતાઓ અનુસાર, એના ચરણોમાં સમગ્ર શક્તિઓની રાત્રિ આરાધના થાય છે, અને પ્રભાતે તમામ શક્તિઓ માતા હિંગળાજના આશીર્વાદમાં પ્રગટ થાય છે.

સાતો દ્વીપ શક્તિ સબ રાત કો રચાત રાસ । પ્રાત:આપ તિહુ માત હિંગલાજ ગિર મેં ।

હિંગળાજ માતાનું તેજસ્વી સ્વરૂપ અને પાવન અવતાર

હિંગળાજ દેવીની સુંદરતા અને તેજસ્વી સ્વરૂપને સૂર્યથી પણ મહાન માનવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે આ શક્તિએ ૮મી સદીમાં સિંધ પ્રદેશમાં અવતાર ધારણ કર્યો હતો. સિંધના મહાન અને સુંદર દેવીઓમાં હિંગળાજ માતા સૌથી આગવી હતી. કથાઓ અનુસાર, તેમડી પર્વતમાં નિવાસ પામી હિંગળાજ માતાએ અમુક દુષ્ટ શક્તિઓનો નાશ કર્યો હતો, તેથી તે ’તેમડેજી’ તરીકે પણ ઓળખાય છે.

સાત બહેનો અને રાક્ષસ તેમડા સાથેનો યુદ્ધ

આવડ દેવી અને તેમના છ બહેનોએ સિંધ પ્રાંતના યવન શાસક હમીર સુમરા દ્વારા અપમાની કેડબાર સામે પ્રતિકાર કર્યો. આ શાસકને એમની અદભૂત સૌંદર્યે મોહી લીધું હતું અને તેણે એમના પિતાને કેદમાં રાખ્યો. આ સહન ન કરી શકી હિંગળાજ માતા અને તેમના બહેનોએ પર્વતીય વિસ્તાર તેમડા પર સ્થાન બનાવી આ તાકાતોને પડકાર કર્યો. આથી એમને રાજસ્થાનમાં પણ “તેમડેજી” નામે પૂજવામાં આવે છે.

કરણી માતાનો અવતાર: સુઆપ ગામમાં ઉતરેલી શક્તિ

હિંગળાજ માતાએ ૧૫મી સદીમાં મહાશક્તિ સ્વરૂપે રાજસ્થાનના સુઆપ ગામના ચારણ કુટુંબમાં શ્રી કરણીજી તરીકે અવતાર ધારણ કર્યો. આસોજ માસની ઉજ્જવલ સાતમના શુક્રવારે, ચૌદસો ચમ્માલવ સંવત વર્ષમાં પ્રગટ થયેલી આ શક્તિએ રાજસ્થાનના લઘુ રાજ્યોમાં શાંતિ લાવવાના પ્રયાસો કર્યા. આ દરમિયાન તે જનતાના કલ્યાણ માટે વિવિધ અદ્ભુત કાર્યોમાં વ્યસ્ત રહી, જેના કારણે ભક્તોમાં આશાવાદ અને ભક્તિનો વ્યાપક વણજાર ફેલાયો.

આસોજ માસ ઉજ્જવલ પક્ષ સાતમ શુક્રવાર । ચૌદહ સૌ ચમ્માલવે કરણી લિયો અવતાર। ।

હિંગળાજ માતાની યાત્રા – એક અધ્યાત્મિક સફર

હિંગળાજ માતાના પાવન દર્શન માટે પાકિસ્તાનના કરાચી શહેરથી યાત્રા શરૂ થાય છે, જે માટે પાસપોર્ટ અને વીઝા જરૂરી છે. કરાચીથી લગભગ 10 કિલોમીટર દૂર હોવ નામની નદી છે, જ્યાંથી મુખ્ય યાત્રાનું શરુઆત થાય છે. આ પવિત્ર યાત્રાની શરૂઆત પહેલા લાસબેલામાં માતાની પ્રથમ મૂર્તિના દર્શન થાય છે, જ્યાં છડી સાથે ફરતા ખાસ પુરોહિત દર્શન કરાવે છે.

શિવકુંડની પવિત્રતાઃ

લાસબેલા બાદ યાત્રીઓ શિવકુંડ તરફ આગળ વધે છે, જ્યાં યાત્રા માટેના નિયમ મુજબ પોતાની પાપોની ઘોષણા કરવી આવશ્યક છે. શિવકુંડ પાસે યાત્રાળુઓ પોતાના પાપનો બોધ કરી નારિયેળ અર્પણ કરે છે. જે પાપો મુક્ત થઈ ગયાં હોય, એ યાત્રાળુઓની નારિયેળ અને ભેટ દર્શન માટે સ્વીકારવામાં આવે છે.

ચંદ્રકૂપની આગ્નેય શક્તિઃ

હિંગળાજના આ તીર્થને આગ્નેય શક્તિપીઠ તીર્થ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આકર્ષણનું કેન્દ્ર ચંદ્રકૂપ છે, જે આગ છોડતા જ્વાળામુખીનો એક અદ્વિતીય અને ભયંકર ઉદાહરણ છે. આ તીર્થસ્થળે યાત્રાળુઓએ પોતાની ગુપ્ત પાપોની જાહેરમાં સ્વીકારણા આપવી પડે છે. ભાવિ જીવનમાં પાપોનો ત્યાગ કરવાનો વચન લઈને જ યાત્રા આગળ વધી શકે છે. જ્વાળામુખી જેવા આ ચંદ્રકૂપમાંથી સતત ધુમાડાની ગોળાઓ નીકળે છે, જેની આગની તીવ્રતા અને અંદર ઊંડે વસેલા વલોણા યાત્રાળુઓમાં ભય અને શ્રદ્ધાનું મિશ્રણ જગાવે છે.

માતા હિંગળાજની ગુફા અને મહેલની અંતિમ પહોચ:

ગફાનાં આ અંતિમ પડાવે યાત્રીઓ વિશ્રામ કરે છે. આ પર્વો અને ધરતીના ઢોળાણ વચ્ચે ચાલેલી આ યાત્રાનો અંતિમ ચરણ છે. સૂર્યોદય પહેલાં યાત્રાળુઓ અધોર નદીમાં સ્નાન કરીને પૂજાની સામગ્રી સાથે મંદિરમાં દર્શન માટે આગળ વધે છે. નદીની બીજી બાજુ પહાડી પર આવેલા આ ગઢમાં હિંગળાજ માતાની ગુફા છે.

આધ્યાત્મિક માહોલ અને શિવ્પ-કૌશલ મહેલ:

માતાની ગુફાની બહાર બે પર્વતો વચ્ચે નીકળતી આ મકાનની માળખાકૃતિ રંગીન પત્થરો અને રંગીન ફર્શથી ભરપૂર છે. આ મહેલમાં કોઈ પ્રકાશની આવશ્યકતા નથી, અને હવામાં લટકતા રંગબેરંગી પથ્થરો આ પવિત્ર ગુફાને અનોખો માહોલ આપે છે. આ મહેલમાં કોઈ વિદ્યુત સાધનો વગર પણ પ્રસન્નતા અને દિવ્યતા અનુભવાય છે.

દીપ પ્રજ્વલિત વેદીઃ

આ ભવ્ય ગુફાના અંતિમ ભાગમાં એક દીવો પ્રજ્વલિત છે. અહીં કોઈ મૂર્તિ નથી, પરંતુ એક વિશાળ શિલા પર સૂર્ય-ચંદ્રમાની આકૃતિઓ અંકિત છે. આ આકૃતિઓને પ્રભુ રામે યજ્ઞ પૂર્ણ થયા પછી અંકિત કરેલી માનવામાં આવે છે.

અંતિમ સૂચના

આ પાવન શક્તિપીઠ હિંગળાજ માતાનું મંદિર, જે પાકિસ્તાનમાં સ્થિત છે, સમગ્ર ભારત અને પાકિસ્તાનના હિંદુઓમાં અનન્ય શ્રદ્ધા અને ભક્તિનું કેન્દ્ર છે. આ પવિત્ર સ્થળે હિન્દુઓ તેમજ બલોચ મુસલમાન ભક્તિભાવથી જઇ માથું ટેકવે છે, જે ભારતીય ઉપખંડની સાંસ્કૃતિક સૌહાર્દતા અને ધર્મની સર્વસમાવેશકતાને દર્શાવે છે.

આ પણ વાંચો:

બુટભવાની માતાનો (અરણેજ) ઈતિહાસ અને ચમત્કારો