મારો પરિવાર

પરિવારનુ મહત્વ આજના સમયમાં પરિવારનુ મહત્વ અને તેનુ બદલાતુ સ્વરૂપ પરિવાર એટલે કે કુટુંબ એ એક સામાજિક સંસ્થા છે જે પરસ્પર સહયોગ અને સમન્વય સાથે અમલમાં મુકાય છે અને તે બધા સભ્યો પરસ્પર પ્રેમ , સ્નેહ અને ભાઈચારા સાથે જીવન જીવે છે . સંસ્કાર , ગૌરવ , માન , સમર્પણ , માન , શિસ્ત વગેરે કોઈપણ સુખી અને સમૃદ્ધ પરિવારના ગુણ હોય છે. 

કોઈપણ વ્યક્તિ કુટુંબમાં જ જન્મ લે છે તેનાથી જ તેની ઓળખ બને છે અને તે કુટુંબમાંથી સારા અને ખરાબ લક્ષણો શીખે છે . કુટુંબ બધા લોકોને સાથે બાંધી રાખે છે અને દુ : ખ સુખમાં બધા એક બીજાને સાથ આપે છે . એવું કહેવામાં આવે છે કે પરિવાર કરતાં મોટી કોઈ સંપત્તિ હોતી નથી , પિતાથી મોટા કોઈ સલાહકાર નથી , માતાના આંચલથી મોટી કોઈ દુનિયા નથી કુટુંબ કરતાં કોઈ મોટુ વિશ્વ નથી , ભાઈથી સારો કોઈ ભાગીદાર નથી, બહેનથી મોટુ કોઈ શુભ ચિંતક નથી , તેથી પરિવાર વિના જીવનની કલ્પના કરવી મુશ્કેલ છે . બાળકના ચરિત્ર નિર્માણથી લઈને વ્યક્તિની સફળતામાં કુટુંબ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. 

કોઈપણ મજબૂત દેશની રચનામાં , કુટુંબ એક મૂળભૂત સંસ્થા જેવું છે, જે તેના વિકાસ કાર્યક્રમોથી પ્રગતિના નવા પગલાઓ સુયોજિત કરે છે. એમ કહેવા માટે કે કુટુંબ એ પ્રાણી વિશ્વમાં એક નાનું એન્ટિટી છે , પરંતુ તેની શક્તિ આપણને દરેક મોટી સમસ્યાથી બચાવવામાં અસરકારક છે. વ્યક્તિ પરિવારની બહાર અસ્તિત્વમાં નથી , તેથી અસ્તિત્વ વિના પરિવારની કલ્પના ક્યારેય કરી શકાતી નથી. લોકો પરિવારો બનાવે છે અને પરિવારો રાષ્ટ્રો બનાવે છે અને રાષ્ટ્રો વિશ્વ બનાવે છે . તેથી જ એવું પણ કહેવામાં આવે છે કે ‘વસુધૈવ કુટુંબકમ્’ એટલે આખી પૃથ્વી એ આપણો પરિવાર છે . આવી લાગણી પાછળ પરસ્પર અણબનાવ, કડવાશ , દુશ્મનાવટ અને દ્વેષ ઘટાડવાનો છે પરિવારના મહત્વ અને ઉપયોગીતાને ઉજાગર કરવાના લક્ષ્ય સાથે, ‘આંતરરાષ્ટ્રીય કૌટુંબિક દિવસ ‘ દર વર્ષે 15 મેના રોજ સમગ્ર વિશ્વમાં ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ 1994 ના યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ દ્વારા આંતરરાષ્ટ્રીય કૌટુંબિક વર્ષ તરીકે જાહેર કરાયો હતો. ત્યારબાદથી આ દિવસની ઉજવણીની પ્રક્રિયા ચાલુ જ છે . પરિવારો બે પ્રકારના હોય છે. એક સિંગલ પરિવાર અને સંયુક્ત કુટુંબ.

ભારતમાં પ્રાચીન કાળથી સંયુક્ત કુટુંબનો વિચાર રહ્યો છે . સંયુક્ત કુટુંબમાં , વૃદ્ધોને ટેકો આપવામાં આવતો રહ્યો છે અને તેમના અનુભવ અને જ્ઞાનથી યુવાન અને બાળ પેઢી લાભ લેતી રહી છે . સંયુક્ત મૂડી , સંયુક્ત નિવાસ અને સંયુક્ત જવાબદારીને કારણે , વૃદ્ધોના વર્ચસ્વને લીધે હંમેશા પરિવારમાં શિસ્ત અને આદરનું વાતાવરણ હંમેશા બન્યુ રહે છે . પણ પરંતુ બદલાતા સમયમાં ઝડપી ઔદ્યોગિકરણ , શહેરીકરણ , આધુનિકરણ અને ઉદારીકરણને કારણે સંયુક્ત કુટુંબની પરંપરા ક્ષીણ થવા માંડી છે . હકીકતમાં , સંયુક્ત પરિવારો વિખેરવા લાગ્યા છે . એકલતાવાળા પરિવારોની જીવનશૈલીએ દાદા – દાદી અને નાના – નાનીના ખોળામાં રમતા અને લોરી સાંભળનારા બાળકોનું બાળપણ છીનવી તેમને મોબાઈલના આદિ બનાવી દીધા છે . ઉપભોક્તાવાદી સંસ્કૃતિ , અપરિપક્વતા , વ્યક્તિગત આકાંક્ષા , સ્વકેન્દ્રિત વિચાર , વ્યક્તિગત સ્વાર્થ સિદ્ધિ , લોભી માનસિકતા , પરસ્પર વિવાદ અને સામંજસ્યની કમીને કારણે સંયુક્ત કુટુંબ સંસ્કૃતિ છિન્ન – ભિન્ન થઈ ગઈ છે. 

ગામડાઓમાં રોજગારના અભાવને લીધે , મોટાભાગની વસ્તીનું વિસ્થાપન શહેરો તરફ દોરી જાય છે શહેરોમાં વધુ ભીડને કારણે, બાળકો તેમના માતાપિતાને ઇચ્છતા હોવા છતાં પણ પાસે રાખવામાં અસમર્થ છ . જો તેઓ તેમને રાખે છે, તો પણ તેઓ શહેરી જીવન અનુસાર ખુદને ઢાળી શકતા નથી. ગામડાઓની ખુલ્લી હવામાં શ્વાસ લેતા લોકો શહેરીની સાંકડી શેરીઓમાં ગૂંગળામણ થવા માંડે છે. 

આ સિવાય, પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિના વધતા પ્રભાવને કારણે, આધુનિક પેઢીઓનો પોતાના વડીલો અને માતાપિતા પ્રત્યે આદર ઓછો થવા માંડ્યો છે . વૃદ્ધાવસ્થામાં મોટા ભાગના બીમાર રહેતા માતા – પિતા હવે તેમને બોજારૂપ લાગવા માંડ્યા છે.. તેઓએ પોતાના સંસ્કારો અને મૂલ્યોથી દૂર થઈને પોતાના એકાંકી જીવનને જ પોતાની અસલી ખુશી અને આદર્શ માની બેસ્યા છે. 

દેશમાં ઓલ્ડ એજ હોમની વધતઈ સંખ્યા ઈશારો કરી રહી છે કે ભારતમાં સંયુક્ત પરિવારને બચાવવા એક સવસ્થ સામાજીક પરિપ્રેક્ષ્યની જરૂર છે . .. બીજી બાજુ મોંઘવારી વધવાને કારણે પરિવારના એક બે સભ્યો પર આખુ ઘર ચલાવવાની જવાબદારી આવવાને કારણે પરસ્પર હીન ભાવના પનપવા માંડી છે. કમાનારા સભ્યની પત્નીની વ્યક્તિગત ઈચ્છાઓ અને સપના પૂરા ન થવાને કારણે તે જુદા રહેવુ જ યોગ્ય સમજી બેસી છે . આ ઉપરાંત વડીલ વર્ગ અને આધુનિક પેઢીના વિચાર મેળ નથી ખાઈ શકતી . વડીલ જુના જમાના મુજબ જીવવુ પસંદ કરે છે તો યુવા વર્ગ આજની સ્ટાઈલિશ લાઈફ જીવા માંગે છે . આ જ કારણે બંને વચ્ચે સંતુલનની કમી દેખાય છે . જે પરિવારના તૂટવાનુ કારણ બને છે. 

જો સમયસર સંયુક્ત પરિવારોનો બચાવ ન કરવામાં આવ્યો તો આપણી આવનારી પેઢી જ્ઞાન સંપન્ન હોવા છતા દિશાહીન બનીને વિકૃતિઓમાં અટવાઈને પોતાનુ જીવન બરબાદ કરી નાખશે . અનુભવનો ખજાનો તરીકે ઓળખાતા વડીલોનુ અસલી સ્થાન વૃદ્ધાશ્રમ નહી પણ ઘર છે . છત નથી રહેતી . ઉંબરો નથી રહેતો , દિવાલ નથી રહેતી . એ ઘર ઘર નથી રહેતુ જ્યા કોઈ વડીલ નથી રહેતુ . એવુ કયુ ઘર પરિવાર છે જેમા લડાઈ નતહી થતી? પણ આ મનદુ : ખને મનભેદ ન બનવા દો . વડીલ વર્ગને પણ જોઈએ કે તે નવા જમાના સાથે પોતાની જુની ધારણાઓને પરિવર્તિત કરી આધુનિક પરિવેશ મુજબ જીવવાનો પ્રયાસ કરો.