ગાયનું પૂજન: 

વાઘ સામર્થ્યનું પ્રતીક છે. મનુષ્યે નૂતન પ્રારંભ માટે સમર્થ થવાનું છે, પરાક્રમી થવાનું છે, જોખમ ખેડવાનું છે, સ્થૂળ પ્રાપ્તિ માટે પણ આ ગુણો જરૂરી છે. પરંતુ આંતરસમૃદ્ધિ વધારવા માટે તો ઘણા વધારે સમર્થ, પરાક્રમી થવું જરૂરી છે, એ માર્ગ આસાન નથી એટલે જોખમ ખેડવાનું છે. એવા સામર્થ્યની ઉપાસના કરવાનું પર્વ એટલે વાઘબારસ. વસુ એટલે કે ગાય. ગાયનું પૂજન કરવાથી બધા જ દેવતાઓનું પૂજન થઈ જાય છે એવી માન્યતા છે. ગૌમાતા બારસના દિવસે ક્ષીર સાગરમાંથી પ્રગટ થયેલાં છે.

ગૌવત્સ દ્વાદશી: 

વાઘ બારસએ દીપાવલી દરમિયાન ઉજવવામાં આવતો એક શુભ દિવસ છે. તે ભારત અને સમગ્ર વિશ્વમાં ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે. આ તહેવાર અનિષ્ટ પર સારાની જીત, અંધકાર પર પ્રકાશની જીત અને અજ્ઞાન પર જ્ઞાનની જીતનો પણ સંકેત આપે છે. દિવાળી વાઘ બારસથી ભાઈ દૂજ સુધી પાંચ દિવસ ચાલે છે. વાઘ બારસને દિવાળીનો પહેલો દિવસ માનવામાં આવે છે અને આ દિવસ ગાયની પૂજા માટે સમર્પિત છે. આ દિવસે ભગવાન દત્તાત્રેયના અવતાર શ્રી વલ્લભ કૃષ્ણા નદીમાં અદૃશ્ય થઈ ગયા. કેટલીક જગ્યાએ તેને ગુરુ અથવા ગૌવત્સ દ્વાદશી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ‘ગૌ’ શબ્દ ગાયને સૂચવે છે, જ્યારે ‘વત્સ’ શબ્દ વાછરડાને સૂચવે છે.

‘વાઘ’ શબ્દ નાણાં સાથે સંકળાયેલી જવાબદારીઓની ચુકવણીનો સંદર્ભ આપે છે, જ્યારે ‘બારસ’ શબ્દ નાણાકીય વર્ષનો સંદર્ભ આપે છે. પરિણામે, વેપારી લોકો આ દિવસે તેમના ખાતા સાફ કરે છે, અને લાભ પંચમીના દિવસ સુધી તેમના ખાતામાં કોઈ નવી એન્ટ્રી કરતા નથી. ચાલો હવે વાઘ બારસ વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરીએ.

ગાય પૂજાનું મહત્વ: 

વાઘ બારસને ગાય-પૂજાનો તહેવાર માનવામાં આવે છે, કારણ કે મનુષ્યના જીવનમાં ગાયનું મહત્ત્વનું સ્થાન છે. વાઘ બારસ અશ્વિન મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની 12મી તારીખે ઉજવવામાં આવે છે, અને તેને ગોવત્સ દ્વાદશી, નંદિની વ્રત, વાઘ બારસ અને વસુ બારસ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસે ભગવાન કૃષ્ણના ભક્તો ગાયની પૂજા કરે છે અને તેમને અનાજ અથવા ઘાસ ખવડાવે છે. તેઓ તેમના ઘરે પૂજા કરે છે, અને શ્રી કૃષ્ણને યાદ કરે છે. તેમાંથી કેટલાક આ દિવસે ઉપવાસ પણ કરે છે. ગાયની પૂજા કરવાની પરંપરા કામધેનુ (ગાય) ના અસ્તિત્વ પછી આવી, જેણે વ્યક્તિની પાંચ ઇચ્છાઓ પૂર્ણ કરી. એક કામધેનુ ગાય નંદાએ સમુદ્ર મંથન દરમિયાન મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી અને ત્યારથી લોકો ગાયની પૂજા કરવા લાગ્યા હતા. પાછળથી તે વાઘ બારસ તરીકે પ્રખ્યાત થયું.

વાઘ બારસમાં વ્રત રાખવાના નિયમો

આ દિવસે લોકો સંપૂર્ણ ભક્તિ સાથે વાઘ બારસ અથવા ગોવત્સ દ્વાદશીની ઉજવણી કરે છે. આ દિવસે પરિણીત મહિલાઓ પોતાના બાળકોની રક્ષા માટે એક દિવસનું વ્રત રાખે છે. મહિલાઓ દિવસમાં એક જ ભોજન લેવાના કડક નિયમનું પાલન કરે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે ઘઉં અને દૂધની વસ્તુઓથી દૂર રહેવું જોઈએ. તેમનું સેવન ન કરવું જોઈએ.

આ તહેવાર દ્વાદશી પર આવે છે, એટલે કે એકાદશીના એક દિવસ પછી અને ધનતેરસના એક દિવસ પહેલા. આ તહેવાર મુખ્યત્વે સાંજના સમયે ઉજવવામાં આવે છે. વાઘ બારસ એ ગાયના રૂપમાં ભગવાનની પૂજા કરવા માટે સમર્પિત દિવસ છે. ગાયમાં ભગવાનના દિવ્ય કિરણોને શોષવાની ક્ષમતા હોવાનું માનવામાં આવે છે, અને તેથી સમગ્ર ભારતમાં લોકો ગાયને ‘ગૌ માતા’ માને છે. તેઓ માને છે કે વાઘ બારસ એ આપણી પરંપરાઓનું સન્માન કરવા અને આપણી સંસ્કૃતિને જીવંત રાખવાનો યોગ્ય દિવસ છે.