કોઈપણ ધાર્મિક કાર્યોમાં શ્રદ્ધા અને ભાવના મૂલ્યવાન હોય છે. શ્રાવણ મહિનાના સોમવારથી શરૂ થતા સોળ સોમવારના વ્રતનું વિશેષ મહત્વ છે. આ વ્રત દ્વારા એક વ્યક્તિ પોતાના શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક દુ:ખ દૂર કરી શકે છે. આ વ્રત દરમિયાન શ્રદ્ધાળુઓ શિવમંદિરમાં જઈને ઉમા-મહેશની પૂજા કરતા હોય છે. આ દિવસ એકટાણું રહેવું અને પૂજાની વાર્તા કહેતી અને સાંભળતી વખતે હાથમાં ચોખા રાખવાનું શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે.

વાર્તા

એકવાર, ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતી સોગઠા રમવા બેઠા. બંને વચ્ચે કોઈ જીત-હાર નક્કી થઈ રહી ન હતી. એ વખતે ત્યાં એક બ્રાહ્મણ આવી પહોંચ્યો. શિવજીએ બ્રાહ્મણને બોલાવ્યું અને કહ્યું, “તમે અમારો નિર્ણય કરો. હારેલા અને જીતેલા વચ્ચે ન્યાય કરવા તમે સક્ષમ છો.”

બ્રાહ્મણે શરૂઆતમાં સોગઠાના ફળ શિવજીના પક્ષમાં આપ્યા. બીજી અને ત્રીજી વખત પણ તેણે શિવજીને જીતેલું જણાવ્યું. તે શિવના કોપથી ડરીને એ નિશ્ચય કરી રહ્યો હતો. પરંતુ પાર્વતીને આ અસત્ય લાગ્યું અને તે ગુસ્સે થઈ ગયાં. માતાએ બ્રાહ્મણને શ્રાપ આપ્યો: “તને કોઢ અને રક્ત પિત્તિયાનો રોગ થશે.”

જોતજોતામાં, બ્રાહ્મણના શરીરે કોઢ નીકળી પડ્યા અને પરૂ પણ વહેવા લાગ્યું. તે દુઃખી થઈને હિમાલય પરથી તપ કરવા નીકળી પડ્યો. માર્ગમાં તે ગાયને મળ્યો. ગાયે તેને પોતાના દુ:ખ વિશે કહ્યું: “મારા આંચળ ફાટુ છે, છતાં મારા દૂધને વાછરડાં ધાવતું નથી.”

આગળ વધતાં તેને ઘોડો મળ્યો. ઘોડાએ પોતાનો દુ:ખ વ્યક્ત કર્યો કે “મારે પીઠ પર મોતીના પલાણ છે, છતાં મારી પર કોઈ સવારી કરતું નથી.” બ્રાહ્મણે બંનેને તેની પ્રાર્થના માટે શિવ પાસે નિવારણ લાવવાની વાત કરી.

આગળ ચાલતાં તેઓ એક આંબા નીચે આરામ કરવા બેઠા. આંબો પણ બોલ્યો, “મારા ફળ ખાવાથી કોઈ મૃત્યુ પામે છે.” અંતે, તળાવમાં મગર મળી, જેનાં રુવે બળતરા હતી.

બ્રાહ્મણનો તપસ્યાનો સંકલ્પ

બ્રાહ્મણે ઘોર જંગલમાં જઈ એક પગે તપ શરૂ કરી દીધી. કશું ખાધા-પીધા વિના તે માત્ર શિવનો જાપ કરતો રહ્યો. અખિરકાર, શિવજીએ તેની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને દર્શન આપ્યા અને કહ્યું, “માગજે, જે જોઈએ તે આપું.”

બ્રાહ્મણે વિનંતી કરી કે “મારા કોઢનું નિવારણ કરો.” શિવજીએ આ વ્રતનો માર્ગ બતાવ્યો કે શ્રાવણના પ્રથમ સોમવારે દોરાની સેરે ચાર ગાંઠો બાંધી, પીળા પટે શિવના દર્શન કરવા અને એકટાણું કરવા.

કારતક માસના શુક્લ પક્ષે સોળ સોમવાર પૂર્ણ થાય ત્યારે લાડવા બનાવીને પૂજારી, બાળકો, ગાય અને કીડીઓના નગરામાં વિતરણ કરવા. આ વ્રત ભક્તિપૂર્વક કરવાથી કાયા કંચન જેવી થવાના આશિર્વાદ શિવજી આપતા છે.

દરેકના દુ:ખનું નિવારણ

ત્યાંથી પરત ફરીને, બ્રાહ્મણે ગાય, ઘોડા, આંબા અને મગરના દુ:ખ વિશે શિવજીને પૂછ્યું. શિવજીએ તેને ગાય વિશે સમજાવ્યું કે “ગાય ભૂતકાળમાં એવી સ્ત્રી હતી, જેણે ધાવતાં બાળકોને ત્યજી દીધા હતા.”

ઘોડા વિશે, શિવજીએ કહ્યુ કે તે એક વણીક હતો, જેણે ઘણા લોકોને છેતર્યા હતા. આંબા માટે, તે પૂર્વે એક કંજુસ વ્યક્તિ હતો. મગર માટે શિવજીએ કહ્યું કે તે વિદ્વાન બ્રાહ્મણ હતો, પરંતુ કોઈને વિધ્યાનું દાન ન કર્યું.

બ્રાહ્મણે શિવના માર્ગદર્શન મુજબ આ દુ:ખિત જીવોના પાપ નિવારણ કર્યું. દરેકને પોતપોતાના દોષથી મુક્તિ મળી. અંતે, બ્રાહ્મણે શિવજીના આદેશ અનુસાર સોળ સોમવારનું વ્રત પૂર્ણ કર્યું, અને તેનું દુ:ખ દૂર થઈને તેની કાયા કંચન જેવી થઈ ગઈ.

વ્રતનો મહિમા

સોળ સોમવારના વ્રતથી દરેકની મનોકામના પૂર્ણ થાય છે. આ વ્રતથી ન માત્ર શારીરિક, પરંતુ આધ્યાત્મિક શાંતિ પણ મળે છે.